Untuk bentuk pdf silakan unduh di Docstoc.
BUNYI HIDUP
1. Bunyi /a/ menjadi /euë/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Akhiran | |
Akar | Ukheuë |
Biar | Biyeuë |
Bilal* | Bileuë |
Halal* | Haleuë |
Ikhtiar* | Ékeutieuë |
Layar | Layeuë |
Pagar | Pageuë |
Tawar | Tabeuë |
Tengahan | |
Bilang | Bileuëng |
Dahan | Dheuën |
Empat | Peuët |
Heran | Hireuën |
Hutan | Uteuën |
Limpan | Limpeuën |
Orang | Ureuëng |
Papan | Papeuën |
Pedang | Peudeuëng |
Pelepah | Peuleupeuëk |
Sifat* | Sipheuët |
Tulang | Tuleuëng |
Udang | Udeuëng |
2. Bunyi /a/ menjadi /eu/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh | |
Tengahan | ||
Anak | Aneuk | |
Gamang | Gameum | |
Jahat | Jheut | |
Jam | Jeum | |
Minyak | Minyeuk | |
Pinang | Pineung | |
Tahan | Theun[1] | |
Zaman* | Jameun | |
Akhiran | ||
Bayar | Bayeu[2] |
Saya menduga sebenarnya bunyi /a/ di sini juga berubah menjadi bunyi /euë/, tetapi karena didahului oleh bunyi mati /j/ dan bunyi mati setengah sengau (/m/, /n/, /ng/, /ny/) maka bunyi /ë/ pada /euë/ menghilang.
3. Bunyi /a/ menjadi /o/ atau /ö/ (tergantung dialek), bila bunyi sebelumnya bunyi /b/, /k/, bunyi mati sengau (/m/, /n/, /ng/, /ny/), /r/ dan bunyi mati lainnya dengan syarat sengau
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh | |
Dialek 1 | Dialek 2 | |
Bunyi /b/ | ||
Kebas | Keuboh | |
Bunyi /k/ | ||
Bukan | Bukon / Kon | Bukön / Kön |
Tekan | Teugon | Teugön |
Bunyi /m/ | ||
Rumah | Rumoh | |
Teman | Teumon | |
Bunyi /n/ | ||
Tanah | Tanoh | |
Bunyi /ng/ | ||
Dengan | Deungon / Ngon | Deungön / Ngön |
Dengar | Leungo | Deungö |
Tengah | Teungoh | Teungöh |
Bunyi /r/ | ||
Eram | Karom | |
Tiram | Tirom | |
Bunyi sengau | ||
Maw‘ar (mawar) | Maw‘o |
Kecuali:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Kawan | Kawan |
Lawan | Lawan |
Dugaan saya, kata-kata ini masuk ke dalam bahasa Aceh di kemudian hari, sehingga tidak mengalami perubahan.
4. Bunyi /a/ menjadi /ong/ atau /öng/ (menurut dialek). Polanya sama dengan pola di atas.
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh | |
Umum | Dialek lain | |
Bunyi /k/ | ||
Ungka | Eungköng | Eungkong |
Bunyi /m/ | ||
Huma | Umöng | Umong |
Lima | Limöng | Limong |
Terima | Teurimöng | Teurimong |
Bunyi /n/ | ||
Kena | Keunöng | Keunong |
Bunyi /ng/ | ||
Belanga | Beulangöng | Beulangong |
Bunga | Bungöng | Bungong |
Bunyi /ny/ | ||
Tanya | Tanyöng | Tanyong |
Bunyi sengau | ||
Nyaw‘a (nyawa) | Nyaw‘öng | Nyaw‘ong |
5. Bunyi /a/ menjadi /u/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Awalan | |
Akar | Ukheuë |
Tengahan | |
Hari | Uroë |
Rangka | Rungkha |
6. Bunyi /i/ menjadi /é/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Habis | Abéh |
Kandil | Kandé |
Kasih | Gaséh |
Kulit | Kulét |
Tabik | Tabék |
Tarik | Tarék |
Wajib* | Wajéb |
7. Bunyi /i/ menjadi /è/, bila bunyi sebelumnya sengau atau setengah sengau. Juga dijumpai bila bunyi sebelumnya /r/ dan /h/.
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh | Arti |
Angin | Angèn | |
Bengis | Beungèh | Marah |
Dhaif* | La‘èh | |
Sahih* | Sahèh | Benar |
Taik / Tahi | Èk | |
Tarikh* | Tarèh | Sejarah |
8. Akhiran /i/ menjadi /oë/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Beli | Bloë |
Bini | Binoë |
Ganti | Gantoë |
Kami | Kamoë |
Laki | Lakoë |
Si | Soë |
Tali | Taloë |
Kecuali | |
Bagi | Bagi |
9. Bunyi /i/ menjadi /a/.
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Isi | Asoë |
10. Bunyi /u/ menjadi /i/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Dulu | Dilèë |
Tumbuh | Timoh |
11. Bunyi /u/ menjadi /ô/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh | |
Dialek 1 | Dialek 2 | |
Tengahan | ||
Cabut | Bôt | Bet |
Cucur | Cucô | |
Hidung | Idông | |
Hukum* | Hukôm | |
Jantung | Jantông | |
Kentut | Geuntôt | Geuntet |
Laut | La’ôt | La’et |
Rebung | Reubông | |
Sepuluh | Siplôh | |
Surut | Surôt | |
Tahun | Thôn | |
Turun | Trôn | Tren |
Akhiran | ||
Bahu | Bahô | |
Biru | Birô | |
Pintu | Pintô |
12. Bunyi /u/ menjadi /o/, bila bunyi sebelumnya bunyi /b/, /k/, bunyi mati sengau (/m/, /n/, /ng/, /ny/), /r/, /w/ dan bunyi mati lainnya dengan syarat sengau.
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Hangus | Angoh |
Mangkuk | Mangkok |
Nyamuk | Nyamok |
Tumbuh | Timoh |
Tunjuk | Tunyok |
13. Akhiran /u/ menjadi /èë/.
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Abu | Abèë |
Baju | Bajèë |
Batu | Batèë |
Bulu | Bulèë |
Kayu | Kayèë |
Palu | Palèë |
Perdu | Peureudèë |
Perlu | Peureulèë |
Seteru | Sitrèë |
Tahu | Thèë |
Temu | Teumèë |
14. Bunyi /e/ menjadi /a/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Benci | Banci |
Kentang | Gantang |
Peduli | Padôli |
Periksa | Paréksa |
15. Bunyi /e/ menjadi /eu/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Benar | Beuna |
Cempaka | Jeumpa |
Gemar | Geuma |
Kenanga | Seulanga |
Kerbau | Keubeuë |
Selasa* | Seulasa |
16. Bunyi /e/ menjadi /i/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Hela | Hila |
Segera | Sigra |
Sepuluh | Siplôh |
Sekolah** | Sikula |
Seteru | Sitrèë |
17. Bunyi /è/ menjadi /i/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Beda | Bida |
Bela | Bila |
Hemat | Himat |
Perak | Pirak |
Sepak | Sipak |
Serong | Sirông |
Tembak | Timbak |
18. Bunyi /o/ menjadi /u/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Ekor | Iku |
Kopi | Kupi |
Kopiah* | Kupiah |
Kolak | Kulak |
Sekolah** | Sikula |
Sorak | Surak |
Tolak | Tulak |
19. Bunyi /o/ menjadi /ô/
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Jodoh | Judô |
Lapor** | Lapô |
Lorong | Jurông |
Mandor** | Mandô |
Rol** | Rôy |
Serong | Sirông |
Sombong | Mbông |
Tolong | Tulông |
Kecuali | |
Kotor | Kuto |
20. Bunyi /o/ menjadi /u/ (bila terletak di awal kata).
Contoh:
Bahasa Melayu | Bahasa Aceh |
Obat | Ubat |
Olok | Ulok |
Ombak | Umbak |
Orang | Ureuëng |
Otak | Utak |
[1] Dugaan saya di kamus tertulis keliru (karena dalam Kamus Bahasa Aceh – Indonesia karangan Aboe Bakar dkk terbitan Balai Pustaka jugabanyak sekali ditemukan salah cetak). Saya rasa yang benar adalah theuën melihat perbandingan antara bahasa Melayu dahan dan bahasa Aceh dheuën.
[2] Dugaan saya di kamus tertulis keliru. Saya rasa yang benar adalah bayeuë.
Tahan = Theun,( bukan Theuen)
Terima kasih atas koreksinya Yaser..